One of the bestsellers of the fifteenth century was Aeneas Sylvius Piccolomini's (later Pope Pius II) bodice-ripper, Historia de duobus amantibus. Along with being one of our earliest examples of an epistolary novel, it is gut-wrenchingly funny. The novel is framed by Aeneas Sylvius's letter to his former teacher Mariano De' Sozzini. Aeneas explains that he has enclosed the requested love story and guarantees its authenticity. The tale proper sets the scene: Siena, Italy. Sigismund, the Duke of Austria is riding into town on his white horse attended by a contingent of young men; they meet four gorgeous married women in the road, of whom Lucretia is by far the best. Eurialus, riding in Sigismund's contingent, falls in love with her at first sight. Though she, too, is swept away by Eurialus, neither is aware of the other's desires. Lucretia returns home to her husband Menalaus and has a long internal monologue debating the merits and dangers of falling in love with a foreigner and abandoning her fatherland. She knows better--after all, she has read the stories of classical mythology--but she can't stop herself from re-enacting the roles of Medea, Dido and other abandoned women. But maybe, just maybe, it will be different for her, she thinks. Meanwhile, Sigismund confronts Eurialus about his obvious infatuation with Lucretia. Eurialus denies everything, but to no avail.
After much fretting, Lucretia finally reveals her heart to her servant Sosias. He does everything he can to dissuade her, but her mind is made up: she would rather die than be cured of her passion. Worried that he will have a suicide on his hands, Sosias pretends to intercede with Eurialus on Lucretia's behalf. But in fact, he employs a series of delay tactics. Eventually, though, to maintain his credibility he meets with Eurialus. As with Lucretia, Sosias tries desperately to talk Eurialus out of his lovesickness. Eurialus will have none of it, and, citing all sorts of lovers (e.g., Hannibal, Caesar, Aristotle, Vergil, birds, horses), claims that love is natural. Further, he says, to oppose it is to fight against the laws of nature. He ends his monologue with a famous quotation: "Amor vincit omnia et nos cedamus amori." Eurialus then writes a letter to Lucretia and hires a madam (lena) to deliver it. What follows is the first series of letters Eurialus and Lucretia exchanged, beginning with Eurialus's first letter.
Eurialus Lucreciae:
Salutarem te Lucrecia meis scriptis si qua mihi salutis copia foret. Sed omnis tum salus tum uitae spes meae ex te dependet. Ego te magis quam me amo. Nec te puto latere meum ardorem laesi pectoris. Index tibi esse potuit uultus meus saepe lacrimis madidus: et quae te uidente emisi suspiria. Fer benigne, te precor, si me tibi aperio: Cepit me decus tuum uinctumque tenet eximia qua omnibus prestas uenustatis gratia. Quid esset amor ante hac nesciui: tu me cupidinis imperio subiecisti. Pugnaui diu fateor uiolentum ut effugerem dominum. Sed uicit meos conatus splendor tuus: uicerunt oculorum radii quibus es sole potentior. Captiuus sum tuus: nec iam mihi amplius compos sum. Tu mihi et somni et cibi usum abstulisti. Te dies noctesque amo: te desidero: te uoco: te expecto: de te cogito: te spero: de te me oblecto. Tuus est animus: tecum sum totus: Tu me sola seruare potes solaque perdere. Elige horum alterum: et quid mentis habeas rescribe. Nec durior erga me uerbis esto quam fueris oculis: quibus me colligasti. Non peto rem grandem: ut alloquendi te copiam habeam postulo: hoc tantum uolunt hae litterae: ut quae nunc scribo dicere possim coram. Hoc si das uiuo et felix uino: Si negas extinguitur cor meum: quod te magis quam me amat. Ego me tibi et tuae commendo fidei. Vale anime mi et uitae subsidium meae.
Has ubi gemma signatas accepit lena festino gradu. Lucreciam poscit: Eaque sola inuenta: 'hanc' inquit 'epistolam tibi tota caesarea nobilior et potentior curia mittit amator et ut tu sui miserearis magnis precibus rogat.'
Erat lenocinio notata mulier: nec illud Lucreciam latebat: permolesteque tulit infamem feminam ad se mitti. Atque in eam uersa: 'quae te scelesta in hanc domum audacia duxit? quae te dementia meam adire presentiam suasit? Tu nobilium aedes ingredi, tu matronas temptare potentes et uiolare audes legitimas faces. Vix me contineo quin capillos inuoluem tuos: tu mihi des litteras: tu me alloqueris, tu me respicias: nisi plus quod me decet attenderem, quam quod tibi conuenit efficerem, hodie ne post hoc unquam tabellas amatorias ferres. I ocius, uenefica, tuasque litteras defer: immo da ut lacerem potiusque igni dedam.' Arripiensque papyrum in partes diuersas scidit et calcatam saepe pedibus atque consputam in cinerem coniecit. 'At sic de te,' ait 'sumi supplicium lena deberet igne quam uino dignior. Sed abi ocius ne te uir offendat meus et quas tibi remisi de te poscat poenas: cauetoque admodum ne ante conspectum redeas meum.'
Timuisset alia mulier: sed haec matronarum nouerat mores et intra se inquit: 'nunc uis maxime quia te nolle ostendis: Moxque ad illam 'parce' ait 'domina: putaui me benefacere tibique complacitum iri. Si secus est, da ueniam imprudentiae meae: si non uis ut redeam parebo. Tu quem despicis amatorem uideris.'
Atque his dictis e conspectu recessit Eurialoque inuento, 'Respira' inquit 'felix amator: plus amat mulier quam amatur: Sed nunc non fuit rescribendi otium. Inueni maestam Lucreciam: ac ubi te nomino tuasque litteras dedo: hilarem uultum fecit: milliesque papyrum basiauit. Ne dubita mox responsum dabit.' et abiens uetula cauit ne amplius inueniretur, ne pro uerbis referret uerbera.
Lucrecia uero, postquam anus euasit, fragmenta perquirens epistolae, particulas quasque suo loco reposuit et lacera uerba contexuit: iamque legibile chirographum fecerat: quod postquam millies legit millies quoque deosculata est: tandemque inuolutum sindone inter pretiosa iocalia collocauit: et nunc hoc repetens nunc illud uerbum maiorem horatim bibebat amorem. Eurialoque rescribi statuit atque hunc in modum dictatam epistolam misit.
'Desine sperare quod assequi non licet, Euriale. Parce nunciis ac litteris me uexare: nec me illarum ex grege credito quae se uendunt: non sum quam putas: nec cui submittere lenam debeas: quaere aliam incestandam: Me nullus amor nisi pudicus sequatur: cum aliis ut libet agito. Ex me nil postules temere atque indignum. Uale.'
Haec epistola quamuis durior uisa est Eurialo et contra lenae dicta, uiam tamen ostendit ultro citroque litteras missitandi. Nec dubitauit Eurialus credere cui fidem Lucrecia praebuisset sed angebatur quia sermonis italici nescius erat. Ideoque feruenti studio curabat addiscere. Et quia sedulum faciebat amor breui tempore doctus euasit solusque dictauit epistolas: qui prius ab aliis mutuabatur quicquid etrusco sermone scribi oportuit.
Respondit ergo Lucrecie, nihil succensendum esse sibi quod infamem submiserit feminam: cum id se peregrinum lateret. qui alio uti nuncio non potuerat. Missionis amorem fuisse causam qui nihil quaereret inhonesti. Credere se fore ipsam pudicam castissimamque: atque idcirco maiori dignam amore: insolentem feminam honorisque sui prodigam: ne dum se non diligere sed maximo odio prosequi. Pudicicia namque amissa nil esse quod in femina commendetur. Formam fore delectabile bonum sed fragile atque caducum. Et cui nisi pudor assit nihil pretii detur: quae pudicitiam formae adiunxerit eam diuinam esse mulierem. ipsam utraque dote pollentem scire: ac propterea coli a se qui nil ab ea peteret libidinosum aut offensurum famae optare se tantum alloqui ut animum suum qui scriptis plene ostendi nequit uerbis aperiat. Cumque his litteris munera misit non solum materia sed opere etiam pretiosa.
Ad haec Lucrecia sic rescripsit. 'Accepi litteras tuas iamque nil amplius de lena queror. Quod me amas non magnifacio: quia nec primus es nec solus quem mea forma decepit. Multi et amarunt et amant me alii: sed ut illorum sic et tuus erit uacuus labor. Habere uerba tecum nec possum nec uolo. Inuenire me solam ni fias irundo non potes. Altae sunt domus et aditus custodia clusi. Munera tua suscepi: quia oblectat me opus illorum. Sed ne quid tuum gratis apud me sit: Neue hoc pignus uideatur amoris remitto ad te annulum quem matri meae uir dedit ut apud te pretium quasi sit uenditorum iocalium. Nec enim minoris est gemma eius quam munus tuum. Vale.'
His Eurialus sic replicauit. 'Magno mihi gaudio fuit epistola tua que finem querelis fecit de lena. Sed angit me quod amorem paruipendas meum. Nam et si plures te amant. Nullorum tamen ignis comperandus est meo. At tu hoc non credis quia loqui nequeo tecum: id si daretur non me contemneres. O utinam fieri possem irundo, sed libentius transformari in pulicem uellem ne mihi fenestram clauderes. At ego non quod nequeas: sed quod nolis doleo. Nam quid ego nisi animum respicio. Ach mi Lucrecia, quid dixisti te nolle: an si posses me nolles alloqui qui tuus sum totus: qui nihil cupio magis quam tibi gerere mores: quae si iubes in ignem ire citius obediam quam precipias. Mitte, obsecro, uerbum hoc: Si non datur facultas: assit tamen uoluntas ne me uerbis onera quae uitam mihi oculis prebes. Si non placet me alloquium petere: quia non sit impetrandum obsequar. Sed muta sententiam illam qua meum laborem uacuum dixisti futurum. Absit hec crudelitas: mitior esto amanti tuo. Si pergis sic loqui, fies homicida: nec dubita. Facilius tu me uerbis interimeres quam quiuis alius gladio. Desino iam plura poscere: ut redames tantum postulo: nihil hic est quod abiicias. Nemo potest hoc te prohibere. Dic te me amare et beatus sum: Munuscula mea quouismodo apud te sint est: gratum. Illa te aliquando mei admonebunt amoris. Sed parua illa fuerunt et minora sunt quae nunc mitto: tu tamen noli spernere quod amator donat. Maiora que indies ex patria mihi debent afferri: cum aderunt ex me recipies. Annulus tuus nunquam ex digito meo recedet: et illum uice tua crebris osculis reddam madidum. Vale, delicium meum, et mihi quod potes solacium dato.'
Sic frequenter cum replicatum esset, in hunc tandem modum Lucrecia dedit epistolam.
Vellem tibi, Euriale, morem gerere teque ut petis amoris mei participem facere: nam id tua nobilitas meretur et mores tui deposcunt ut incassum non ames: taceo quantum mihi placeat forma tua et plena benignitatis facies. Sed mihi non usui est ut diligam. Nosco me ipsam. Si amare incipiam nec modum nec regulam seruabo. Tu diu hic esse non potes: nec ego te postquam in ludum uenerim possem carere. Tu me nolles abducere: et ego nollem manere. Monent me multarum exempla, quae per peregrinos amantes desertae sunt, ne tuum amorem sequar. Iason Medeam decepit, cuius auxilio uigilem interemit draconem et uellus aureum asportauit. Tradendus erat Theseus in escam Minothauro: sed Adrianae consilio fretus euasit. Illam tamen desertam apud insulam dimisit. Quid Dido infelix quae profugum recepit Eneam: nonne illi peregrinus amor interitum dedit? Scio quantum periculi sit amorem extraneum admittere: nec me tantis obiiciam discriminibus. Vos uiri solidiores estis animi: furoremque magis compescitis. Femina ubi furere incipit, sola potest morte assequi terminum. Non amant sed insaniunt mulieres et, nisi correspondeat amor, nil est amante femina terribilius. Postquam receptus est ignis nec famam curamus nec uitam: unicum remedium est si copia sit amati. Nam, quo magis caremus, magis cupimus: nec discrimen timemus ullum, dum nostrae libidini satisfiat. Mihi ergo nuptae, nobili, diuiti, consultum est amori uiam precludere: et tuo presertim qui non potes esse diurnus: Ne uel rhodopeia Phillis dicar uel altera Sapho. Ideo te oratum uolo, ne ultra meum exposcas amorem et tuum ut paulatim comprimas extinguasque. Nam id est uiris quam feminis multo facilius. Nec tu, si me, ut dicis, amas, id ex me quaerere debes quod mihi exitio sit. Pro tuis donis remitto auream crucem: margaritis ornatam quae licet breuis sit non tamen pretio caret. Vale.
Non tacuit Eurialus his acceptis, sed ut erat nouis scriptis incensus calamum suscepit atque sub hac forma dictauit epistolam.
Salue anime mi Lucrecia! quae me tuis litteris saluum facis, etsi nonnihil fellis immisceas: sed hoc spero me audito detrahes. Venit meas in manus epistola tua clausa et tua gemma signata. Hanc et legi saepe et deosculatus sum saepius. Sed haec aliud suadet quam tuus uidetur animus fuisse. Rogas me ut amare desinam, quia non expedit tibi peregrini flammas amoris sequi: et ponis exempla deceptarum. sed hoc tum ornate culteque scribis ut mirari magis et amare tuum ingenium debeam quam obliuisci. Quis ille est qui tunc amare desinat quando prudentiorem et sapientiorem animaduertit amicam. Si meum minuere uolebas amorem non oportuit doctrinam tuam ostendere. Nam hoc non est incensum extinguere, sed ignem maximum ex parua conflare fauilla. Ego dum legi magis exarsi: uidens formae tuae preclarae et honestati coniunctam esse doctrinam. Verba sunt tamen quibus rogas ut amare desistam. Roga montes ut in planum deueniant utque fontes sua repetant flumina: tam possem te non amare quam suum relinquere Phoebus cursum. Si possunt carere niuibus Scythiae montes: aut maria piscibus aut feris siluae: poterit et obliuisci Eurialus tui. Non est pronum uiris ut reris, Lucrecia, flammas extinguere. Nam quod tu nostro sexui ascribis plerique uestro assignant. Sed nolo hoc certamen nunc ingredi. Ad ea me respondere oportet quae in aduersum retulisti. Idcirco enim nolle te mihi correspondere amanti significas, quoniam multas peregrinus amor decepit: exemplaque ponis. Sed possem ego quoque plures referre quos feminae reliquerunt. Troilum sicut nosti Priami filium Criseis decepit: Deiphoebum Helena prodidit. Amatores Circe suis medicamentis uertebat in sues atque aliarum terga ferarum. Sed iniquum est ex paucarum consuetudine totum uulgus censere. Nam si sic pergimus ut tu propter duos tresue malos aut etiam decem uiros omnes accusabis: horrebisque et propter totidem feminas ceterae omnes erunt odio mihi. Quin potius alia sumamus exempla. Qualis amor Anthonii Cleopatreque fuit et aliorum quos epistolae breuitas referri non sinit? Si tu Ouidium legisti inuenistique post Troiam dirutam Achiuorum plurimos dum remeant peregrinis retentos amoribus nunquam in patriam reuertisse. Haeserunt namque amatricibus suis: carereque potius necessariis domo regnis et aliis quae sunt in patria cuique gratissima uoluerunt quam amicas relinquere. haec te rogo, mi Lucrecia, cogites: non illa quae nostro sint amori aduersa et quae pauci fecerunt. Ego ea mente te sequor ut perpetuo te amem simque perpetuo tuus. Nec tu me peregrinum dixeris: Magis namque ciuis sum quam qui hic nascitur: Nam illum casus facit ciuem: me uero electio. Nulla mihi patria erit nisi ubi tu sis. Et quamuis contingat me aliquando hinc abirem. reditus tamen festinus erit. Nec ego in Teutoniam reuertar nisi res meas compositurus ordinaturusque ut tecum esse quam diu possim. Facile manendi apud te reperietur occasio. Multa his in partibus negotia Caesaris sunt: haec mihi committi expedienda curabo. Nunc legatione fungar: nunc munus exercebo. Vicarium in Etruria Caesarem habere oportet: hanc ego prouinciam impetrabo. ne dubita suauium meum, Lucrecia, meum cor, spes mea. Si uiuere absque corde possum et te relinquere possum. Age iam tandem miserere amantis tui qui tanquam ad solem nix eliquescit. Considera meos labores: et modum iam diuque meis martyriis statue. Quid me tam diu crucias? Miror ego mei qui tot perpeti tormenta potuerim: qui tot noctes insomnes duxi, qui tot ieiunia toleraui. Vide quam macer sum, quam pallidus sum. Parua res est quae spiritum corpori alligatum detinet. Si tibi aut parentes aut filios occidissem non poteras de me maius quam hoc supplicium sumere. Si sic me punis quia te amo: quid illi facies qui tibi damnum dederit aut malum.? Ach, mea Lucrecia, mea hera, mea salus, meum refugium, suscipe me in gratiam: demum rescribe me tibi carum esse: nihil aliud uolo. Liceat me dicere seruus Lucretiae sum: et reges et Caesares amant seruos ubi fideles norunt. Nec dii dedignantur redamare qui amant. Vale spes mea, meusque metus.
Vt turris, quae fracta interius, inexpugnabilis uidetur exterius, si admotus aries fuerit, mox confringetur, sic Euriali uerbis Lucretia uicta est. Postquam enim sedulitatem amantis aperte cognouit: et ipsa dissimulatum patefecit amorem: atque his litteris Eurialo se apperuit.
Non possum tibi ultra aduersari nec te amplius Euriale mei amoris expertem habere. uicisti. Iamque sum tua. Me miseram, quae tuas suscepi litteras: nimium multis exponenda sum periculis, nisi me tua fides et prudentia iuuet. Vide quod serues que scripsisti. In amorem iam tuum uenio: si me deseris et crudelis et perditor et omnium pessimus es. Facile est femellam decipere: sed quanto facilius tanto turpius. Adhuc res integra est: si putas me deserendam dicito antequam magis amor ardeat. Nec incipiamus quod postmodum incoepisse peniteat. Omnium rerum inspiciendus est finis. Ego, ut feminarum est, parum uideo. Tu uir es: te mei et tui curam habere oportet. Do me iam tibi tuamque prosequor fidem: nec tua esse incipio nisi ut sim perpetuo tua. Vale meum presidium meaeque ductor uite.
Post plures epistolae missae utrinque sunt. Nec tam ardenter Eurialus scripsit quam feruenter Lucretia respondit. Vnum iam utriusque desiderium erat simul conueniendi Sed arduum ac paene impossibile uidebatur, omnium oculis Lucretiam obseruantibus, quae nec sola unquam egrediebatur nec unquam custode carebat. Nec tam diligenter bouem Iunonis Argus custodiuit quam Menelaus iusserat obseruari Lucretiam. Vitium hoc apud Italos late patet: feminam suam quasi thesaurum quisque recludit (meo iudicio minus utiliter). Sunt enim fere huiusmodi mulieres omnes ut id potissime cupiant quod maxime denegatur: quae, ubi uelis, nolunt: ubi nolis, cupiunt ultro. hae si liberas habent habenas minus delinquunt. Exinde tam facile est inuitam custodire mulierem quam in feruenti sole pulicum gregem obseruasse. Nisi suapte casta sit mulier, frustra maritus nititur ponere seram. cohibe! Sed quis custodiat istos custodes. Cauta est et ab illis incipit uxor. Indomitum est animal mulier: nullisque frenis retinendum.
Erat Lucretiae spurius frater. huic tabellas commiserat Eurialo deferendas, et hunc enim sui amoris conscium fecerat. Cum hoc igitur conuenitur Eurialum ut clam domi suscipiat. Habitabat hic apud nouercam suam, Lucretiae matrem: quam Lucretia saepe uisitabat et ab ea saepius uisitabatur. Nec enim magno interuallo distabat. Ordo ergo is erat: ut, clauso in conclaui Eurialo, postquam mater ecclesiasticas aditura cerimonias exiuisset, Lucretia superueniret tanquam matrem domi conuentura: qua non inuenta reditum expectaret. Interim uero apud Eurialum esset.
. . . more to come . . .